Każdy, kto tylko ma pełną zdolność do czynności prawnych, może zadbać o to, co stanie się z jego majątkiem po śmierci. Wystarczy do tego testament. Przyszli spadkodawcy muszą jednak pamiętać, że nie dochowując określonych wymogów przy jego sporządzaniu, ich ostatnią wolę można będzie próbować podważyć w sądzie. Jak sporządzić testament by uniknąć tego ryzyka?
Najczęściej zadawane pytania>>>
Nasza oferta
Pomoc prawnika przy sporządzaniu testamentu zabezpieczy prawidłowe wykonanie woli spadkodawcy, da nam pewność, że wszystkie formalności będą wykonane poprawnie i testament będzie zgodny z prawem.
Naszym klientom oferujemy:
- Przygotowanie treści testamentu
- Odwołanie testamentu
- Pomoc w podważeniu testamentu w sytuacjach gdy jest do dopuszczalne prawem
- Dokumentacja prawna zrzeczenia się dziedziczenia i dokumentacja zbycia spadku (po przyjęciu spadku przez spadkobiercę)
- Prowadzenie spraw sądowych o:
- zabezpieczenie spadku,
- dokonanie spisu inwentarza spadku,
- odrzucenie spadku,
- ogłoszenie testamentu i nakazanie złożenia testamentu,
- zarządu spadku nieobjętego
- wyjawienie przedmiotów spadkowych;
- stwierdzenie nabycia spadku
- dział spadku
a także inne czynności związane z szeroko rozumianym planowaniem sukcesji w tym m.in:
- Założenie fundacji rodzinnej,
- Ustalanie zagadnień związanych z zachowkiem, który może przysługiwać niektórym spadkobiercom,
- Przygotowanie i weryfikowanie skuteczności dokumentacji związanej z wydziedziczeniem.
Notaryzacja testamentu jako rekomendowane rozwiązanie
Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, opatrzy datą i podpisze. Może również spisać go w formie aktu notarialnego, co stanowi rekomendowane rozwiązanie. Jak trafnie podkreśla się w orzecznictwie, przepisy o formie aktu notarialnego są wyjątkowo rygorystyczne i sformalizowane, co sprawia, że ta forma testamentu uważana jest za najpełniej zabezpieczającą rzeczywistą wolę spadkodawcy.
Nie bez znaczenia jest też fakt, że jest on sporządzony w formie aktu notarialnego ma moc dowodową równą mocy dokumentu urzędowego. Na mocy art. 244 Kodeksu postępowania cywilnego dokument tego rodzaju korzysta z domniemania autentyczności i domniemania prawdziwości tzn. zgodności z prawdą tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone.
Testament notarialny nie stanowi jednak dowodu niepodważalnego, albowiem domniemania wynikające z art. 244 KPC mogą zostać obalone. Dlatego też, nie można automatycznie zakładać, że sporządzony w formie aktu notarialnego dokument jest zawsze bardziej wiarygodny i niejako nadrzędny w stosunku do innych form testamentów.
Sąd powinien podejść do niego z krytycyzmem, ponieważ może zdarzyć się, że testament notarialny będzie nieważny z powodu błędów lub uchybień. Wady, które powodują nieważność testamentu notarialnego, to takie, które stawiają pod znakiem wątpliwości prawdziwość zdarzeń opisanych w dokumencie [tak: postanowienie Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 22 marca 2017 r., I Ca 59/17].
Jak rozstrzygać wątpliwości czy podpisując konkretny dokument autor miał na myśli spisanie testamentu?
Objaw woli spadkodawcy nie wyrażony w formie przewidzianej prawem nie jest testamentem i nie wywołuje skutków przewidzianych przez prawo spadkowe dla testamentu. W jednej z najdziwniejszych spraw odnośnie testamentów z którymi przyszło się mierzyć Sądowi Najwyższemu, uznał on że nie może zostać uznana za „testament” wypowiedź spadkodawcy, uczyniona w trakcie rozmowy z przypadkowo zebranymi osobami, że chce on majątek pozostawić wnukom [tak: postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 6 maja 1999 r. II CKN 307/98].
W celu ustalenia, czy składając konkretne oświadczenie spadkodawca zamierzał sporządzić testament (animus testandi), czy też tylko wypowiadał się na temat swoich przyszłych planów spadkowych, należy dokładnie przeanalizować treść jego oświadczenia woli oraz użyte do jego wyrażenia sformułowania.
Istotne są również okoliczności, w jakich to oświadczenie zostało złożone, a także zachowanie spadkodawcy po jego sporządzeniu [tak: postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 czerwca 2010 r., III CSK 293/09].
Wola testowania, czyli animus testandi, oznacza, że sporządzający testament jest świadomy, że podejmowane przez niego działanie stanowi sporządzenie testamentu i ma zamiar stworzenia testamentu o konkretnej treści poprzez dokonanie odpowiednich czynności.
Jak wskazał Sąd Okręgowy w Łodzi, aby uznać określony instrument prawny za testament, muszą zostać spełnione określone formalne wymagania dotyczące ważności tego aktu ostatniej woli. Przykładowe działania, które mogą być uznane za akt ostatniej woli, to:
- sporządzenie dokumentu, który obejmuje cały lub część majątku bez wskazania spadkobiercy;
- sporządzenie dokumentu, który wyklucza jednego lub kilku ustawowych spadkobierców (tzw. testament negatywny);
- sporządzenie dokumentu, który zawiera wyłącznie postanowienia dotyczące opieki nad nieletnimi dziećmi;
- sporządzenie dokumentu, który anuluje wcześniej sporządzony testament.
Czy testament może podpisać pełnomocnik?
Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.
Co jeśli spadkodawca podpisał testament pseudonimem?
Jeśli osoba, która pisze testament, używała w życiu codziennym i w kontaktach prawnych pseudonimu i takim pseudonimem podpisze testament (zamiast swojego prawdziwego imienia i nazwiska), to taki podpis uważa się za spełniający wymóg własnoręcznego podpisania testamentu zgodnie z art. 949 § 1 KC. [tak: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 października 2020 r., III CSK 134/18].
W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy uznał, że do ważności testamentu własnoręcznego zawartego w liście wystarczy podpisanie go tylko imieniem, jeżeli stosunek osobisty spadkodawcy i adresata uzasadnia tego rodzaju podpis [tak: Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 9 grudnia 2008 r., II CSK 514/08].
Co jeśli dokument testamentu zaginął?
Tylko oryginał testamentu jest testamentem w rozumieniu KC (art. 941 KC). Odpis testamentu zwykłego, chociażby sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę, nie jest testamentem. Zgodnie natomiast z prawem o notariacie wypis testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego (art. 950 KC) jest równoznaczny z oryginałem [tak: postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 30 czerwca 1972 r., I CR 403/72]
Treść zaginionego testamentu własnoręcznego może zostać ustalona w postępowaniu sądowym za pomocą wszelkich dozwolonych prawem środków dowodowych. Jak jednak podkreślał Sąd Najwyższy, konieczne jest w takim przypadku zachowanie szczególnej przezorności i wnikliwości [tak: postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 20 lipca 2005 r. II CK 2/05]
Odtworzony testament zachowuje moc prawną oryginału testamentu własnoręcznego. Na ważność i skuteczność testamentu wpływa bowiem jego sporządzenie zgodnie z przepisami ustawy, bez znaczenia pozostaje natomiast brak fizycznego istnienia dokumentu zawierającego oświadczenie spadkodawcy [tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z dnia 5 lutego 2015 r., I ACa 1169/14].
Co jeśli spadkodawca sporządził kilka testamentów?
W przypadku, gdy spadkodawca stworzy nowy testament, nie wskazując w nim, że chce odwołać poprzedni, zostają odwołane tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, które nie są zgodne z treścią nowego testamentu. Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyjaśniał, że zasada ta wynika z faktu, iż starszy akt ostatniej woli nie jest automatycznie odwoływany przez nowszy, jeśli nowszy testament nie zawiera wyraźnego oświadczenia o odwołaniu.
Ustawodawca zakłada, że jeśli spadkodawca chciałby odwołać stary testament, mógłby to zrobić za pomocą klauzuli odwołującej. Jeśli jednak stworzył nowy testament bez takiego oświadczenia, to znaczy, że chciał jedynie uzupełnić zawarte w starym testamencie rozrządzenia. Problem pojawia się jedynie w przypadku postanowień obu testamentów, które wzajemnie się wykluczają.
Jeśli ktoś napisał kilka identycznych testamentów w tej samej lub różnych datach, każdy z nich jest dokładnie tak samo ważny.
Jeśli osoba nie sporządziła nowego testamentu, ale spisała oświadczenie w którym wskazała który z kilku testamentów jest ostatnim, to takie oświadczenie może być uznane za wystarczające, żeby określić kolejność testamentów.
Odwołanie jednego z tych testamentów nie wpływa na ważność pozostałych, chyba że z kontekstu wynika coś innego. Na przykład, odwołując jeden z testamentów, nie można wywnioskować, że spadkodawca chciał w ten sposób odwołać także pozostałe testamenty, chyba że wynika to z konkretnych okoliczności.
Co jeśli nie jesteśmy w stanie ustalić kolejności testamentów?
Sąd Najwyższy uznał, że powołanie tego samego spadkobiercy w kilku testamentach sporządzonych tego samego dnia jest ważne mimo niemożności ustalenia ich kolejności i zachodzącej różnicy dotyczącej zapisów [tak: uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 30 września 1971 r., III CZP 56/71].
Wykładnia treści testamentu – co jeśli wymaga ona uzupełnienia?
Testament należy tak tłumaczyć, by zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienia woli spadkodawcy (zapisodawcy), a jeśli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać jego rozrządzenia w mocy i nadać im rozsądną treść.
Jak wskazywał jednak Sąd Apelacyjny w Katowicach, wykładnia testamentu nie może jednak zmierzać do nadania mu treści sprzecznej z jego literalnym brzmieniem, ustalonym w ramach mającej podstawowe znaczenie wykładni językowe.
Nie istnieją natomiast prawne możliwości uzupełniania treści testamentu poprzez uwzględnianie zapisów, które nie znalazły się w jego treści. Zakaz uzupełniania testamentu nie wyłącza możliwości ustalenia spadkobiercy w drodze reguł wykładni testamentu, o których mowa w art. 948 § 2 KC określony w doktrynie z uwagi na cel jaki ma realizować w postaci nadania rozrządzeniu testamentowemu rozsądnej treści, mianem wykładni uzupełniającej, co należy odróżnić od samego uzupełnienia tej czynności [tak: postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 62/10]