Wniosek o zabezpieczenie spadku może złożyć każda osoba, która uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, bądź mającym prawo do zachowku lub zapisobiercą. Jeśli majątek spadkowy nie jest odpowiednio chroniony, gdyż spadkobiercy nie objęli spadku ani zarząd nad nim nie został przejęty przez wykonawcę testamentu lub kuratora, to sąd może dokonać tzw. zabezpieczenia spadku.
Najczęściej zadawane pytania>>>
Zabezpieczenie spadku
Wnioskodawcą o zabezpieczenie spadku może być wykonawca testamentu, zarządca sukcesyjny, tymczasowy przedstawiciel, współwłaściciel rzeczy, współuprawniony co do pozostałych praw po spadkodawcy, wierzyciel posiadający dokument potwierdzający należność wobec spadkodawcy oraz naczelnik właściwego urzędu skarbowego – występujący w imieniu Skarbu Państwa.
Ponadto, zabezpieczenie spadku powinno zostać przeprowadzane z urzędu, jeśli sąd otrzyma informację o tym, że spadkobierca jest nieznany, nieobecny, nieposiadający pełnej zdolności do czynności prawnych lub nie jest reprezentowany przez ustawowego przedstawiciela.
Sąd przychyli się do wniosku o zabezpieczenie spadku, jeśli wnioskodawca uprawdopodobni, że grozi naruszenie rzeczy lub praw majątkowych – bez względu na to z jakiej przyczyny wynikałaby taka groźba – które w chwili otwarcia spadku stanowiły przedmiot własności albo posiadania spadkodawcy. W praktyce może tu chodzić o sytuacje, kiedy takim przedmiotom grozi np. zniszczenie albo uszkodzenie, bądź też wobec ryzyka, że przedmioty spadkowe zostaną rozdysponowane w sposób nieuprawniony.
We wniosku należy określić konkretne składanki majątkowe i uprawdopodobnić na czym polega stan zagrożenia. Po rozpatrzeniu wniosku sąd może zastosować różne środki zabezpieczenia, które uzna za odpowiednie w danej sytuacji. Może to być spisanie majątku ruchomego i oddanie go pod dozór, złożenie do depozytu sądowego, ustanowienie zarządu tymczasowego bądź też ustanowienie dozoru nad nieruchomością.
W przypadku, gdy nie można określić konkretnego środka zabezpieczenia w postanowieniu dotyczącym zabezpieczenia spadku, to wybór należy do komornika. Ważne jest, że zastosowanie jednego środka zabezpieczenia nie wyklucza zastosowania innych, zarówno stosowanych po kolei bądź i jednocześnie.
Obowiązują także następujące szczególne zasady zabezpieczania spadku w pewnych specyficznych sytuacjach:
- Ustanowienie zarządu tymczasowego jest możliwe tylko w sytuacji, kiedy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne lub prawo majątkowe wymagające zabezpieczenia właśnie w tej formie;
- Pieniądze, papier wartościowe, oraz kosztowności, takie jak złote monety, kruszce szlachetne i wyroby z kruszców mogą być składane jako depozyt sądowy. Kosztowności można także oddać do przechowania dozorcy;
- Jeśli do spadku należą ruchomości, które ulegają szybkiemu zepsuciu, sąd zarządza ich sprzedaż przez komornika, określając sposób sprzedaży. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży również składane są do depozytu sądowego.
Zabezpieczenie zostanie uchylone przez sąd z urzędu, jeśli ustanie potrzeba zabezpieczenia, co może zachodzić np. w przypadku zgłoszenia się spadkobiercy legitymującego się prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku bądź też z zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia w celu objęcia spadku. Przesłanką do uchylenia zabezpieczenia będzie też zgłoszenie się w celu przejęcia zarządu majątkiem spadkowym wykonawcy testamentu albo tymczasowego przedstawiciela lub kuratora spadku.
Spis inwentarza i wykaz inwentarza
Dwie inne metody zabezpieczenia spadku, nie ingerujące już tak dalece w bieżące zasady zajmowania się sprawami spadkowymi, to sporządzenie wykazu inwentarza spadku lub spisu inwentarza spadku. Są to dokumenty o podobnym charakterze i skutkach, ale różnią się mocą dowodową. Spis inwentarza jest dokumentem urzędowym, który jest tworzony przez sąd lub komornika po zbadaniu stanu spadku, podczas gdy wykaz inwentarza jest dokumentem prywatnym.
Postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza spadku
Sąd może wydać postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza jeśli stosowny wniosek złoży osoba, która uprawdopodobni, że ma status spadkobiercy, albo uprawnionego do zachowku lub zapisobiercy, bądź wykonawcy testamentu. Również wierzyciel posiadający pisemny dowód należności wobec spadkodawcy, może żądać wydania postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza, ale wówczas sąd spadku może wydać takie postanowienie dopiero po wysłuchaniu spadkobiercy, chyba że wysłuchanie nie jest możliwe.
Jeśli planujesz sporządzenie spisu inwentarza, możesz złożyć wniosek także bezpośrednio do komornika właściwego do wykonania postanowienia sądu spadku w tej sprawie. Komornik ma obowiązek natychmiast przystąpić do sporządzenia spisu inwentarza i powiadomić o tym sąd spadku, który wyda postanowienie w tej sprawie. Nawet jeśli później sąd odrzuci wniosek lub umorzy postępowanie, spis sporządzony przez komornika ma takie same skutki, jak złożenie wykazu inwentarza.
Wykaz inwentarza spadku
Notariusz może sporządzić protokół obejmujący wykaz inwentarza spadku, jeśli żądanie takie zgłosi do niego spadkobierca, albo zapisobierca windykacyjny bądź wykonawca testamentu. Wypis takiego protokołu powinien zostać niezwłocznie przekazany przez notariusza do sądu. Wykaz inwentarza może być złożony zarówno w sądzie spadku, jak i w sądzie, w którego okręgu zamieszkuje składający wykaz. Jeśli wykaz inwentarza zostanie złożony w sądzie niebędącym sądem spadku, to ten drugi niezwłocznie przesyła go do sądu spadku. Sąd spadku natychmiast zarządza ogłoszenie o złożeniu wykazu inwentarza.
Złożenie wykazu inwentarza nie wyklucza możliwości późniejszego wniesienia o sporządzenie spisu inwentarza, ale sytuacja odwrotna nie jest dopuszczalna, bowiem spis inwentarza ma pierwszeństwo przed wykazem inwentarza. Wykaz inwentarza spadku złożony po sporządzeniu spisu inwentarza spadku nie będzie więc wywoływać skutków prawnych. Może się również zdarzyć, że w jednej sprawie powstanie kilka różnych wykazów inwentarza, ale spis inwentarza może powstać tylko jeden.
Jeśli wykaz inwentarza spadku złożony został przed sporządzeniem spisu inwentarza spadku, to jego skutki wygasają w momencie sporządzenia spisu inwentarza. Warto też pamiętać, że każdy uprawniony ma prawo sporządzić własny wykaz inwentarza (stąd też w sprawie może powstać kilka różnych wykazów inwentarza).
Ograniczenie odpowiedzialności na skutek spisu inwentarza albo wykazu inwentarza
W przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonej w wykazie inwentarza lub spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Ograniczenie odpowiedzialności nie będzie miało zastosowania, jeśli spadkobierca świadomie pominął w wykazie inwentarza lub nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych. Podstępne uwzględnienie w wykazie inwentarza lub podstępne podanie do spisu inwentarza nieistniejących długów również znosi to ograniczenie odpowiedzialności.