Zapis testamentowy zwykły (określany także jako „legat” albo „legat damnacyjny”) stanowi typ rozrządzenia testamentowego, przez które spadkodawca zobowiązuje swojego spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.
Najczęściej zadawane pytania>>>
Testamentowe rozporządzenie, znane w Kodeksie cywilnym jako „zapis”, przypomina powołanie spadkobiercy, ponieważ wykonanie zapisu skutkuje otrzymaniem korzyści majątkowej przez określoną osobę w przypadku śmierci spadkodawcy. Istnieje jednak istotna różnica, ponieważ zapisobierca nie uzyskuje statusu spadkobiercy, ze wszystkimi prawami i obowiązkami jakie wiążą się z tym statusem, a tylko otrzymuje pewną korzyść majątkową kosztem spadku.
Do ważności zapisu niezbędne jest dokładne określenie osoby zapisobiercy i równie precyzyjne zdefiniowanie przedmiotu zapisu. Istotą zapisu jest bowiem określenie roszczenia, które powstaje na rzecz zapisobiorcy w chwili śmierci spadkodawcy, i które może być dochodzone od spadkobierców.
Obowiązki spadkobierców wynikające z zapisu powinny być ściśle określone w treści testamentu i nie można poprzez wykładnię testamentu zwiększyć zakresu tych obowiązków poza to, co zostało wyrażone w treści testamentu [tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – VI Wydział Cywilny z dnia 12 kwietnia 2017 r., VI ACa 1479/15]. W praktyce, wszelkie wątpliwości w tym zakresie warto skonsultować z radcą prawnym bądź adwokatem.
Do jakiej wysokości spadkobierca może być obciążony obowiązkiem realizacji zapisu?
Spadkodawca nie może w drodze zapisu wymusić na spadkobiercy, aby wydał więcej niż zyskał w drodze spadkobrania, uwzględniając, że zachowek przysługujący spadkobiercy jest „święty” i „nietykalny”. Można zatem oczekiwać od spadkobiercy aby realizował zapisy wyłącznie w zakresie wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.
Co może stanowić przedmiot zapisu?
W zapisie może chodzić o każdego rodzaju świadczenie majątkowe, bez względu na to czy chodzi o podjęcie pewnych działań przez spadkobiercę czy też zobowiązanie spadkobiercy do zaniechania pewnych działań. Zapis może więc polegać na nałożeniu na spadkobiercę obowiązku przeniesienia własności pewnej rzeczy, bądź ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na jakiejś rzeczy. Równie dobrze może to także być obowiązek wypłacania zapisobiercy stałej renty czy umorzenia długu zapisobiercy.
W praktyce sądom przyszło rozstrzygać wiele wątpliwości prawnych odnośnie zapisów testamentowych – przykładowo linia orzecznicza sądów wskazuje, że:
- zapis testamentowy odnoszący się do nieruchomości może polegać także na zobowiązaniu spadkobiercy do ustanowienia na rzecz zapisobiorcy odrębnej własności lokalu bądź też do przeniesienia na zapisobiorcę udziału we własności takiej nieruchomości;
- jest prawnie dopuszczalne aby „zapis” zdefiniować jako ułamek udziału spadkowego przypadającego na spadkobiercę na którego nałożony został obowiązek realizacji zapisu;
- zapis ustanawiający jednego zapisobiercę właścicielem gruntu zaś innego zapisobiercę właścicielem wzniesionych na nim budynków – jest nieważny.
W praktyce warto skonsultować z doświadczonym prawnikiem pomysły na różne oryginalne i nieszablonowe zapisy, aby uniknąć ryzyka ich bezskuteczności.
Do jakiej wysokości spadkobierca odpowiada za realizację zapisów?
Skoro zapis może dotyczyć również wszelkich praw majątkowych, to uznać należy, że może odnosić się do takich praw majątkowych, które spadkobierca musi dopiero nabyć w celu zrealizowania zapisu. Jeśli prawo objęte zapisem nie wchodzi w skład spadku, a spadkobierca z własnej winy nie nabędzie go, to zapisobierca ma prawo do odszkodowania za szkodę wynikłą z niewykonania zobowiązania. Wysokość odszkodowania nie może jednak przekroczyć kwoty wyliczonej zgodnie z zasadami ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy [tak: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 7 marca 2013 r., II CSK 486/12]
W jakim terminie należy wykonać zapis?
Roszczenie z tytułu zapisu w razie nieokreślenia przez spadkodawcę terminu jego wykonania – staje się wymagalne niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu [tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – VI Wydział Cywilny z dnia 15 października 2018 r., VI ACa 942/17].
Czy spadkobierca może uchylić się od wykonania zapisu?
Jeżeli osoba powołana jako spadkobierca testamentowy chce być spadkobiercą, to nie może uchylać się od wykonania zapisów, które na mocy testamentu będą się wiązać z takim statusem.
Jeśli jednak osoba taka nie chce lub nie może być spadkobiercą, to obowiązki realizacji zapisów przechodzą na spadkobiercę ustawowego, któremu przypadł przeznaczony dla tej osoby udział spadkowy. Jest on obowiązany – o ile tylko nie było innej woli spadkodawcy – wykonać obciążające tę osobę zapisy zwykłe, polecenia i inne rozrządzenia spadkodawcy.
Oczywiście, gdy spadkodawca nakłada na swojego spadkobiercę obowiązek realizacji zapisu na rzecz innej osoby, może się to wydawać niesprawiedliwe z perspektywy spadkobiercy. Jednak w sytuacji, gdy nie ma podstaw do uznania takiego zapisu za nieważny lub bezskuteczny, spadkobierca musi go zrealizować [Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – VI Wydział Cywilny z dnia 15 października 2018 r., VI ACa 942/17].
Zapis testamentowy a przedawnienie roszczeń
Zgodnie z przepisami art. 981 KC, roszczenia z tytułu zapisu przedawniają się po pięciu latach od momentu, kiedy stają się wymagalne. Jeśli jednak wykonanie zapisu zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, termin rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby czynność została podjęta w najwcześniejszym możliwym terminie.
W przypadku zwykłego zapisu, żądanie wykonania zapisu jest taką czynnością, a zgodnie z art. 970 KC, zapisobierca może żądać wykonania zapisu natychmiast po ogłoszeniu testamentu, jeśli nie ma innego postanowienia spadkodawcy. To oznacza, że data ogłoszenia testamentu jest najwcześniejszą datą, w której zapisobierca może żądać wykonania zapisu.
Należy zauważyć, że pięcioletni termin przedawnienia z art. 981 KC dotyczy także roszczeń o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zapisu [tak: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 19 maja 2016 r., I ACa 146/16].
Czym się różni zapis windykacyjny od zapisu „zwykłego”?
Zapis windykacyjny to inna instytucja prawa spadkowego niż zapis (zwykły) tj. legat.
Zapis windykacyjny skutkuje tym, że w chwili otwarcia spadku własność danego przedmiotu stanowiącego przedmiot zapisu przechodzi na zapisobiercę. Jednakże istnieje ograniczenie polegające na tym, że przedmiot zapisu musi znajdować się w masie spadkowej, tj. stanowić własność spadkodawcy w chwili jego śmierci.
Jeśli to warunek nie zostanie spełniony, zapis windykacyjny będzie całkowicie lub częściowo nieważny (bezskuteczny). Wynika to z faktu, że nie można przelać na inną osobę więcej praw niż samemu się posiada. [tak: postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu – XV Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 19 czerwca 2018 r., XV Ca 1463/17].